Các doanh nghiệp (DN) Việt Nam đều xem việc đổi mới, sáng tạo về sản phẩm và công nghệ quản trị là yếu tố then chốt nhất trong hành trình phát triển nhưng lại không mấy DN đủ sức đầu tư và theo đuổi vấn đề này một cách bài bản, dài hạn.
Công ty CP Sài Gòn Food thành lập năm 2003, ngay từ đầu, đã chú trọng đến công tác R&D (nghiên cứu, phát triển). Do mới tham gia sản xuất nên công ty "đặt hàng" bộ môn Chế biến Thực phẩm của Trường Đại học Bách khoa TP.HCM về quy trình, công nghệ chế biến chả cá, cá viên.
Hợp đồng đầu tiên trong năm 2003 giữa hai bên có kinh phí 10 triệu đồng. Với hợp tác này, Trường Đại học Bách khoa đã chuyển giao công nghệ chế biến và hướng dẫn Sài Gòn Food trang bị những thiết bị để sản xuất những sản phẩm này.
Từ những dây chuyền thiết bị ban đầu này, Sài Gòn Food phát triển thêm những sản phẩm khác và tiếp tục mua thêm những sáng kiến mới của Trường. Tuy nhiên, song song với việc mua sáng kiến, Công ty cũng đầu tư cho công tác nghiên cứu phát triển tại chỗ.
Lúc đầu, nhân sự của R&D nằm trong Phòng Đảm bảo Chất lượng, nhưng xác định đây là bộ phận quan trọng của Công ty nên cuối năm 2011, Sài Gòn Food đã tách ra thành một phòng độc lập.
Bà Lê Thị Thanh Lâm, Phó tổng giám đốc Công ty CP Sài Gòn Food, cho rằng: "Phải là một phòng riêng biệt thì nhân sự bộ phận R&D mới phát huy hết khả năng. Mỗi năm, Sài Gòn Food đưa ra thị trường không dưới 10 sản phẩm mới, vì thế, nếu không có bộ phận này thì không thể làm được".
Dù là DN có vốn liếng vừa nhưng xác định tầm quan trọng của R&D, Công ty CP Bóng đèn Phích nước Rạng Đông thành lập Trung tâm R&D, hợp tác tích cực với một số trường đại học và viện nghiên cứu.
Hiện nay, Trung tâm đã giúp Rạng Đông đưa ra nhiều sản phẩm mới có giá trị. Trong đó, bóng đèn compact của Công ty có tuổi thọ lên đến 10.000 giờ trong khi đa số các sản phẩm compact trên thị trường chỉ 6.000 giờ.
Nhưng trên thực tế, số lượng những DN chú trọng và đạt được thành quả từ R&D như Sài Gòn Food và Rạng Đông không nhiều. Các DN Việt Nam, đặc biệt là DN nhỏ và vừa vẫn đang rất lúng túng trong công tác R&D.
Kết quả điều tra của Viện Đánh giá khoa học và Định giá công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho thấy, chỉ có 23% các DN có hoạt động đổi mới, cải tiến công nghệ.
Một cuộc khảo sát bằng bảng câu hỏi có kết hợp phỏng vấn sâu hơn 100 DN trong tháng 9/2013 của Trung tâm Nghiên cứu Kinh doanh và Hỗ trợ doanh nghiệp (BSA) cũng cho kết quả tương tự.
Chỉ có chưa đến 20% trong số 180 DN tham gia khảo sát có tổ chức bộ phận R&D mà theo họ là đủ khả năng để "sáng tạo" ra những cú đột phá mới của DN. Phần lớn nhân sự R&D là những thành viên kiêm nhiệm và ý tưởng trong đổi mới sáng tạo phụ thuộc hoàn toàn vào chủ DN.
Mặc dù đã đầu tư khá nhiều cho R&D nhưng bà Thanh Lâm cũng thừa nhận hoạt động này của Công ty chưa được bài bản. "Quy trình, cách làm thì đã tốt nhưng nhân lực vẫn chưa phát huy hết. Ở Công ty, bộ phận này chủ yếu thực hiện ý tưởng chứ chưa phải là người ra ý tưởng - điều quan trọng nhất trong R&D", bà Lâm nói.
Đã không có bộ phận R&D nhưng các DN cũng chẳng mấy quan tâm đến việc hợp tác với các viện, trường - nguồn cung cấp các giải pháp R&D phong phú. Tuy thời gian qua, mặc dù đã có sự hợp tác giữa DN và viện, trường nhưng chưa nhiều.
Đã vậy, mối quan hệ này cũng không khớp vì "đi tắt". Trên nguyên tắc, các viện, trường nghiên cứu sản phẩm và bán cho DN, sau đó, phòng R&D của DN phải điều chỉnh cho phù hợp với công ty mình.
Thế nhưng, đa phần khi nhận sản phẩm, bộ phận R&D của DN đều nghĩ rằng viện, trường có thể làm ra sản phẩm đáp ứng "tận răng" nhu cầu của DN. Điều này là không thể! Ngược lại, các viện, trường cũng muốn thực hiện các đề tài nghiên cứu phục vụ DN, nhưng không biết làm thế nào để đáp ứng nhu cầu.
Một phần cũng do DN ngại đầu tư tốn kém cho hoạt động R&D mà chỉ muốn giải pháp "mì ăn liền", các Viện trường có sẵn cái gì thì cứ đưa, dẫn đến việc các Viện trường cũng không biết đưa cái gì cho phù hợp.
HỒNG NGA